عکسهایی دیدنی از قلیان کشیدن زنان و مردان قاجاری

از زمانی که جمعی از استادان، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های علوم پزشکی با انتشار نامه‌ای به خطاب به مسئولان کشور نسبت به خطرات فراگیر شدن مصرف قلیان در کشور هشدار دادند هر روز بیشتر توجهات به سمت مصرف رو به افزایش این ماده دخانی جلب می شود. 
اساتید و محققان حوزه سلامت در نامه خود با اشاره به اینکه ۳۰ درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرطان در کشور به خاطر مصرف قلیان است از گسترش ‏مصرف قلیان در کشور ابراز نگرانی و خواستار اجرای کامل قانون جامع کنترل و مبارزه ‏ملی با دخانیات شدند؛ مرکز امار وزارت بهداشت می گوید زنگ خطر مصرف قلیان در کشور به صدا درآمده و در حالی که ‏‏۱۵ درصد جوانان ۱۳ تا ۱۵ سال در کشور قلیان مصرف می کنند آمار زنان مصرف کننده قلیان نیز رو به افزایش است و بالای ۷درصد از زنان ایرانی قلیانی هستند.   
اما مسئله فراگیر شدن کشیدن قلیان در بین ایرانیان چیز تازه‌ای نیست؛ مورخین می گویند احتمالا کشیدن قلیان که اختراع هندی-ایرانی است از زمان شاه طهماسب اول آغاز شده و در دوره قاجار فراگیر شده است آنطور که توانست محملی برای یک حرکت اعتراضی در عصر ناصرالدین شاه باشد. 
“نهضت تنباکو” جنبش اجتماعی بود در اعتراض به اعطای امتیاز انحصاری تنباکو به شرکت “رِژی” به مدت ۵۵ سال و طی آن با فتوای آیت الله میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو حرام اعلام شد و مردم با شکستن قلیان ها اولین مبارزات ضد استعماری خود را کلید زدند.  
مورخان گفته اند روزی که میرزای شیرازی حکم حرمت استعمال توتون و تنباکو را صادر کرد در تهران تا بعد از ظهر مردم همه قلیان‏ها را شکستند و انبارهای توتون و تنباکو را به آتش کشیدند؛ حتی در یکی از شهرها، تعدادی از جوانان به خانه حاکم هجوم بردند تا او را از قلیان کشیدن منع کنند و به او گفتند: اقا میرزا فرمودند، استعمال تنباکو، محاربه با امام زمان(عج) است! ما اجازه نمی‌دهیم تو به جنگ با امام زمان بروی! 
بر اساس گزارش‌های تاریخی، در آن تاریخ در برخی از شهرها، افرادی برای خشک کردن تنباکو، مقداری از آن را در بام‌ها پهن کرده بودند، اما برای احتیاط، از جمع‌آوری آن هم پرهیز کردند. ناصرالدین شاه ابتدا از پذیرش حکم میرزای شیرازی، امتناع می‌کرد. اما تأثیر این فتوا آنچنان بود که شاه قاجار هم در حرمسرای خود جرأت نمی‌کرد قلیان بکشد. 
نهضت تنباکو با فشار علما آنقدر ابعاد عمیقی پیدا کرد که ناصرالدین شاه از بیم تاج و تخت تسلیم شد و دستور داد همه جا اعلام کنند حکم میرزا را پذیرفته و معاهده توتون و تنباکو را لغو می کند. 
این نهضت از این جهت که اولین رویارویی های مردم و علما با شاه و استعمار بود و با پیروزی به پایان رسید دارای اهمیت است اما خود گویای رواج داشتن استعمال تنباکو و قلیان در عصر قاجار است.  
مورخان می گویند در عصر قاجار قلیان آنقدر اهمیت داشته که مردم هیچ مجلس و میهمانی ای اعم از روضه خوانی، مجلس فاتحه، عزا، شیرینی خوردن، خواستگاری، بله بوران، مجالس عقد و عروسی و شب نشینی را بدون آن برگزار نمی کردند. 
در این میان قلیان کشیدن که کاری اعیانی به حساب می آمده آدابی نیز برای خود پیدا می کند و بیشتر در جامعه ایرانی نفوذ می‌کند مثل اینکه اگر در میهمانی نخستین قلیان به میهمان تعارف شود دلیل بر خوشامدگویی صاحب پذیرایی به آن فرد و اگر قلیان دوم و سوم به طرف پیشکش شود معنای خداحافظی است. 
از سوی دیگر قلیان درکنار نفوذی که در جامعه عصر قاجار به عنوان وسیله ای رایج در دست مردم می‌یابد ابعاد زیبایی شناسی نیز پیدا می کند و کنده کاری بر روی بدنه و نقش و نگارهای روی کوزه آن قلیان را به شیء زینتی نیز تبدیل می کند. عکس های زیر از عبدالله قاجار، آنتوان سوریوگین و چند عکاس ناشناس در عین آنکه جایگاه قلیان در جامعه عصر قاجار را بیشتر نشان می‌دهد بعضا این وجه زیبایی شناسی و دکوری را نیز به تصویر می کشد. در این عکس ها قلیان از دربار گرفته تا کوچه و خیابان و اندرونی در دست شاهان و درباریان گرفته تا مردم عادی و زن و مرد دیده می‌شود؛ در کنار آن عکس‌های آتلیه ای نیز وجود دارد که در آن قلیان به عنوان وسیله ای زینتی و دکوری حضور دارد.

   
دختری با لباس قجری در اندرونی در حال بازی تخت نرد؛ قلیان پر نقش و نگار در سمت راست تصویر دیده می شود. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
   
دو دختر در لباس قاجاری در اندروی با قلیانی در دست. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
  
عکس چند زن در تفرج با قلیان. عکاس: ناشناس 
 
  
عکس آتلیه ای با قلیان. عکاس آنتوان سوریوگین 
 
  
بانو شکوه عظمی دختر احمدخان علاء الدوله با قلیان در اندرونی. عکس از “دنیای زنان قاجار” 
 
  
زنی در کنار گهواره فرزندش با قلیانی در سمت چپ عکس. عکاس: احتمالا آنتوان سوریوگین 
 
   
زنان قاجاری در کنار کرسی و با قلیانی پر نقش و نگار. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
   
عکس جمعی با یکی از شاهزادگان. عکاس: ناشناس 
 
  
عکس مرد و دو زن از اقوام ایرانی؛ قلیان در گوشه تصویر دیده می‌شود. عکاس: ناشناس 
 
 
عکس جمعی زنان یک خانواده، قلیان در گوشه تصویر دیده می شود. عکس از”دنیای زنان قاجار” 
 
   
مراسم نامزدی طاهر و توران عنایم. عکس از “دنیای زنان قاجار” 
 
   
ضیافتی با حضور بزرگان شهر. عکاس: ناشناس 
 
   
بست نشینی در سفارت انگلیس؛ قلیان‌ها در دست متحصین دیده می‌شود. عکاس: ناشناس 
 
   
قلیان کشیدن در تفرج. عکاس: ناشناس 
 
  
حاج سید ابراهیم کنسول عثمانی و قلیان. عکاس: عبدالله قاجار 
 
 
ناصرالدین شاه در حال کشیدن قلیان. عکاس ناشناس 
 
  
مرد ناشناس و قلیان. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
  
چاق کننده دوره گرد قلیان. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
  
عکس دسته جمعی مطربان قاجاری؛ قلیان در دست یکی از زنان دیده می‌شود. عکاس: ناشناس 
 
  
فروشنده خشکبار در حال کشیدن قلیان. عکاس: آنتوان سوریوگین 
 
   
روستایی در حال کشیدن قلیانی که با کدو درست شده است. عکاس: ناشناس 
 
   
قلیان کشیدن در خانواده‌ای از محلات فقیر نشین. عکاس: آنتوان سوریوگین

منبع: فرادید